پایگاه مطالعاتی کلام امامیه

سومین مدرسه تابستانی کلام امامیه

نشست نهم: بازخوانی احادیث «کونوا النمرقه الوسطی» در پرتو متون اصیل دینی

دکتر محمدتقی سبحانی

سومین مدرسه تابستانی کلام امامیه

نشست هشتم: آسیب شناسی رویکردهای حدیث پژوهی جریان سلفی گری ایرانی با تأکید بر مؤلفه غلو

دکتر سید علی‌رضا حسینی

دریافت صوت
حجم: 39.2 مگابایت

خلاصه‌ای از مباحث ارائه شده:

در مجموعه حدیث پژوهی با دو نگاه عمده مواجه هستیم: 

1) گروهی که اعتقاد دارند می‌شود و باید معارف را از مجموعه احادیثی که در دست داریم بگیریم. 

2) گروهی که به شدت با مجموعه پیش روی ما (احادیث امامیه) با تردید نگاه می‌کند و حتی به مرز انکار آن هم می‌رسد. 

احادیث بسیار زیادی از راویان ضعیف و متهم به غلو نقل شده است. وجود روایات پرشمار از راویان متهم به #غلو، یکی از مهم‌ترین دستاویزهای قرآنیون است. 

قرآنیون برای حکم به غالی بودن و دروغگو بودن شخصی از راویان باید به منابع کهن رجوع کنند و نگاشته‌های نخستین را اعتبار سنجی و مشخص کنند که متعلق به کدام دوره تاریخ و چه شرایطی است و باید توجه کنند که این اظهار نظرها در یک نظام اعتبار سنجی و پارادایم خاص بیان شده‌اند و باید مورد بررسی قرار گیرند و دامنه سلبی و ایجابی این اصطلاحات مورد تحدید قرار گیرد.

ما با دو نظام اعتبار سنجی مواجه هستیم:

1) متأخرین: مهم‌ترین عامل برای اعتبار سنجی یک نقل، سلسله روات یا سند آن است و آنچه به سنجش سند یاری می‌کند داوری‌های اعتبار سنجی آثار متقدمین است.

2) متقدمین: یک نظام اعتبار سنجی وجود دارد که راویان «یکی» از مؤلفه‌های اعتبار سنجی در آن است. 

راویان در میراث حدیثی شیعه به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1) راویان توثیق شده 

2) راویان تضعیف شده 

3) راویانی که در کتب رجالی توصیف نشده‌اند. 

راویانی که مورد داوری آثار کهن اعتبار سنجی قرار گرفته‌اند، همگی دارای آثار و تصنیفات بوده‌اند. در نظام متقدمین صاحبان اثر موضوع داوری رجالی هستند. این نظام اعتبار سنجی، سابقه تاریخی در پیشینه تاریخ حدیث شیعه در دوره حضور داشته و برخاسته از مدیریت فرهنگی امامین صادقین است و بر اساس آموزه‌های ایشان، این نظام شکل یافته است.  

نقش مدیریت فرهنگی اهل بیت در سنت انتقال احادیث:

1) گفتمان ترغیب به دانش آموزی و علم آموزی

2) دستور به نگارش یافته‌های دین شناختی 

3) در انتشار کتب یک فرآیند چند مرحله‌ای تعریف شده است: استنساخ، سماع و قرائت.

نتایج مدیریت فرهنگی اهل بیت

1) افزایش توان دین ورزی شیعیان بر پایه مکتوبات.

2) ایمن سازی فرآیند انتقال میراث حدیثی شیعه.

3) رقم خوردن مفهومی ویژه از #وثاقت و #ضعف (بر اساس محتوای آثار حدیث)

4) بروز روش ویژه برای اعتبار سنجی احادیث (تحلیل محتوایی)

5) امکان پاسخگویی به نیازهای فرهنگی نو پیدا بر اساس منابع مکتوب موجود.

6) پیدایش نقش دوگانه راویان در نقل احادیث شیعه (مصنف و ناقل)

7) امکان دوباره اندیشی و با چالش کشیدن داوری‌های پیشین

در نظام اعتبارسنجی متقدمین، راوی ضعیف کسی است که به منفردات وی عمل و اعتنا نمی‌شود؛ نه این‌که تمام میراث حدیثی او کنار گذاشته شود. 

سومین مدرسه تابستانی کلام امامیه

نشست هفتم: مبانی سلفی‌گری ایرانی؛ آثار و نتایج عملی اندیشه سلفی گری ایرانی

دکتر سید حسن هاشمی

دریافت صوت
حجم: 32.2 مگابایت

دریافت پاورپوینت استاد
حجم: 520 کیلوبایت

خلاصه‌ای از مباحث ارائه شده:

نام های این جریان فکری: نام های متعددی پیرامون این گروه وجود دارد. از جمله: 1) «قرآنیون شیعه» (نام گذاری توسط احمد کسروی) 2) «جریان های تجدید نظر طلب در عقائد شیعه» 3) «جریان قرآن بسندگان» 4)  «موحدان» (نام گذاری توسط خود این جریان در اعلامیه های برقعی) 5) «اصلاح گر شیعه» (نام گذاری توسط علی رهنما).

باید توجه داشت که دلیل نام گذاری های متفاوت در این جریان برای وارد و خارج کردن گروه هایی در این جریان است. همچنین باید توجه داشت که شخصیت ها و دسته های مختلف در این جریان با هم متفاوت اند.

این تفکر فقط در بین مسلمانان وجود نداشته و در ادیان دیگر هم این نوع اندیشه وجود دارد. مثلاً در بین یهود پیروان مکتب قَرائیم فقط تنخ (تورات عبری) را قبول دارند  و در مسیحیت، پروتستان ها فقط انجیل را قبول دارند و هیچ تفسیر و توجیهی از آن را نمی پذیرند. همچنین گروهی افراطی به نام کُواکِر ها در این دسته وجود دارند که ضد روحانیت و ضد کشیش هستند.

با توجه به عبارت «حسبنا کتاب الله» طرز تفکری وجود داشته که نتیجه اش کنار گذاشتن پیامبر و اهل بیت می شود (باید توجه داشت که حسبنا کتاب الله با حدیث اریکه رد می شود). در عصر علوی دوباره این طرز تفکر با لا حکم الا لله شروع شد که نتیجه اش کنار گذاشتن پیامبر و پیشوایان ایشان شد. 

شعار قرآن بسندگی در عصر جدید در قرن 18 با سِر احمد خان هندی آغاز شد. وی کتاب های زیادی از جمله کتابی در تفسیر نوشته است.

نتیجه و کارکرد تفکر این گروه، کنار گذاشتن رسول خداست. زیرا اگر قرآن برای همه باشد و همه بخواهند بفهمند و روایات و مفسرین قبل را کنار بگذاریم ، نتیجه ای جز گسست گرایی بین کتاب و سنت نخواهد داشت. سر احمد خان هندی نهایتا منکر اساس وحی شد و قرآن را حاصل تجارب خود رشد و شکوفایی عقل پیامبر دانست و اعجاز و آسمانی بودن آن را نفی کرد.

اندیشه‌های متعددی زیادی از این تفکر ریشه گرفت. بعد ها این تفکر به مصر رفت و به حسن البنا، محمد عبده، محمود شلتوت، طه حسین، احمد امین و... رسید. در میان شیعیان و ایرانیان این جریان با سید جمال الدین اسدآبادی (دست کم شعارهایش) آغاز شد و با  اسدالله خرقانی، شریعت سنگلجی، محمدخالصی زاده و....ادامه یافت.

مهمترین نتایج تفکر سلفی گری ایرانی:

* انکار وجود امام زمان

* نفی شفاعت، توسل،رجعت، علم غیب، وصایت و... ؛

* نفی زیارت امام زادگان و تعمیر قبور وساخت گنبد وبارگاه برای آن؛ 

* حرام دانستن عزاداری برای امام حسین و سایر ائمه؛

* انکار تقلید واعتقاد به بی نیازی آن درانجام تکالیف؛

* فاصله گرفتن از مرجعیت رسمی دینی و روحانیت و در حال حاضر تقابل با ولایت فقیه؛

* نفی احکامی مانند وجوب خمس؛

* تمرکز بیش ازحد بر خرافه ستیزی (در حالی که تعریف درستی از آن ارائه نمی دادند)؛

* گرایش به عقل‌گرایی و خردورزی غربی.

زمینه های استفاده و جذابیت های این اندیشه برای جریانهای فکری مخالف

* روشنف‌کران دینی: نفی حدیث، حکم مرتد، اسلام و دموکراسی، نذر و زیارت امام زادگان، فقه روشن‌فکری و...

* مخالفان نظریه حکومت دینی و ولایت فقیه: رد مهدویت، مرجعیت دینی، ولایت فقیه.

* وهابیت: نشر اندیشه ها، شخصیت سازی، ارجاع به کتب و منابع این گروه فکری.

اسامی کتب ایشان هنجار شکن و شعار زده و تخریبی و حمله کننده است و این در حالی است که شخصیت های علمی کتاب هایشان را مبتنی بر موضوع  و مسأله انتخاب می کنند.

سومین مدرسه تابستانی کلام امامیه

نشست پنجم: مبانی سلفی‌گری ایرانی؛ عقل‌گرایی تجربی - قرآن بسندگی

دکتر محمدحسین منتظری

بخش اول

دریافت صوت

بخش دوم

دریافت
حجم: 2.41 مگابایت

دریافت پاورپوینت استاد
حجم: 1.73 مگابایت

سومین مدرسه تابستانی کلام امامیه

نشست چهارم: جریان‌شناسی سلفی‌گری ایرانی

دکتر محمدصفر جبرئیلی

دریافت صوت
حجم: 29.7 مگابایت

حجم: 31 مگابایت

خلاصه‌ای از مباحث ارائه شده:

1. پیشینه‌ی جریان #سلفی_گری_ایرانی  را می‌توان در میان شیعیان مقصره جست‌وجو کرد. 

2. برای این گروه اسامی دیگری نیز به کار رفته است؛ از جمله: قرآنیون و شیعیان التقاطی.

3. برخی شخصیت‌ها: رضاقلی (حسن) شریعت سنگلجی (م 1322)، سید احمد کسروی (م 1324)، یوسف شعار (م 1352)، علی دشتی (م 1360)، علی اکبر حکمی‌زاده (م 1366)، حیدرعلی قلمداران (م 1368)، سید ابوالفضل برقعی (م 1372)، سید محمدجواد غروی اصفهانی (م 1384)، سید اسدالله خرقانی (م 1355ق)، نعمت الله صالحی نجف آبادی، سید محمدباقر درچه‌ای.

4. شخصیت‌های اثزگذار علمی:

الف) سید ابوالفضل برقعی

* تحصیلات حوزوی داشته

* بیش از سایرین تألیف و شاگرد دارد

2) حیدرعلی قلمداران

اهل مطالعات دینی بوده؛ ولی تحصیلات حوزوی نداشته

محل زندگی: قم

3) شریعت سنگلجی

* ابتدا در تهران و سپس در نجف مدتی تحصیل کرده است

* در دوره‌ی رضاشاه در تهران ساکن می‌شود و منظومه فکری خود را ارائه می‌دهد.

4) احمد کسروی

* وی در دومین مرحله فکری خود و در کتاب شیعی‌گری انتقاداتی از تشیع کرده است. 

5. بحث امامت بیش از همه چیز و در مرکز بیانات این افراد است.

6. برخی آثار مهم: 

• شاهراه اتحاد - حیدرعلی قلمداران

* موضوع: ابطال نصوص وارد شده بر امامت. 

• کسر الصنم (بت شکن: یا عرض اخبار اصول بر قرآن و عقول) - برقعی

* موضوع: نقد احادیث اصول کافی (عمدتاً کتاب الحجة)

• توحید عبادت - شریعت سنگلجی

* کتاب در فضای آثار محمد بن عبدالوهاب است و بعضی ادعا کرده‌اند ترجمه آثار وی است. 

• اسلام و رجعت - شریعت سنگلجی

* کتاب به اسم عبدالوهاب فرید چاپ شده؛ ولی ظاهراً مطالب کتاب برای شریعت سنگلجی است. 

• شهید جاوید - صالحی نجف آبادی 
• مکتب در فرآیند تکامل - حسین مدرسی طباطبایی 

7. ویژگی‌های این جریان: 

• معمولاً تحصیلات حوزوی دارند و با نظام روحانیت در ارتباط بوده‌اند. 
• غالباً متأثر از تفکرات وهابیت بوده‌اند. (یا به سفر رفته‌اند یا با خواندن آثار متأثر شده‌اند.)
• تأثر از عقلانیت. (غالباً گرایش جدی به عقلانیت و نقدهای عقلانی داشته‌اند.) 
• قرآنی بودن. (البته قرآن‌بسندگی با گرایش قرآنی تفاوت دارد. )
• فاصله گرفتن از مرجعیت و روحانیت 
• نپذیرفتن رهبری روحانیت در مسائل فکری.

8. عواملی که باعث شدند این تفکر در دوره‌ی معاصر تبدیل به جریان شود: 

• اجرا شدن اصلاحات مورد نظر غرب در جامعه.
• تأثیر پذیری از وهابیت و رشد جریان وهابیت در جهان اسلام.
• حب جاه و شهرت.
• وجود برخی انحرافات و اشتباهات در میان عوام شیعیان، خرافات و...

سومین مدرسه تابستانی کلام امامیه

نشست سوم: میزگرد علمی تأثیرات سلفیه بر اندیشه معاصر مسلمانان

با حضور اساتید محترم دکتر محمد مسجدجامعی و دکتر سید مهدی علی‌زاده موسوی

سومین مدرسه تابستانی کلام امامیه

نشست دوم: مبانی نظری سلفیه از ابن تیمیه تا سلفیه معاصر

دکتر سید مهدی علی‌زاده موسوی

دریافت صوت
حجم: 31 مگابایت

خلاصه‌ای از مباحث ارائه شده:

1. در مورد سلفیه ادبیات جدی تحلیلی و انتقادی تولید نکرده ایم و آنچه تولید کرده ایم بسیار نحیف و اندک است.

2. تعریف کلی: سلفیه کسانی هستند که از طریق مراجعه به سنت و شیوه کهن (به طور خاص سه قرن نخستین اسلام) به دنبال احیای جامعه اسلامی هستند.

3. تقسیم بندی جریان های سلفی بر اساس تاریخ: 

• سلفیه نقلیه : احمد بن حنبل 
• سلفیه اعتقادیه : ابن تیمیه (قرن 7.) 
• سلفیه سیاسی اعتقادی : وهابیت (محمد بن عبدالوهاب) 
• سلفیه معاصر : بسیار متنوع

4.      تقسیم بندی بر اساس موضوع

• سلفیه تکفیری
• سلفیه جهادی
• سلفیه تبلیغی
• سلفیه تنویری
• سلفیه تعلیمی

5.      بر اساس جغرافیا

• سلفیه نجد 
• سلفیه مصر 
• سلفیه شبه قاره
• سلفیه یمن

6.      مبانی سلفیه:

• مبانی عام
• نقل گرایی
• ظاهر گرایی
• حس گرایی
• مبانی سنتی: وهابیت بر اساس مبانی برخاسته از سنت های دینی خود، در مسائل زیر آراء خاصی ارائه می کنند.
• ایمان و کفر
• توحید و شرک
• سنت و بدعت
• حیات برزخی
• مبانی جدید: بر اساس تعالیم سید قطب و تقسیم جوامع به جاهلی و اسلامی، باید مراحلی را تا رسیدن به «امت اسلامی» و «جامعه آرمانی» طی کرد: جاهلیت، هجرت، جماعت، جهاد، توحش، تمکین و امت

سومین مدرسه تابستانی کلام امامیه

نشست اول: جریان شناسی سلفی گری از آغاز تا دوران معاصر

دکتر محمد مسجدجامعی

بخش اول

 دریافت صوت
حجم: 28.4 مگابایت

بخش دوم

دریافت صوت
حجم: 25.4 مگابایت

خلاصه‌ای از مباحث ارائه شده:

• سلفی گری یک مشترک لفظی میان چند گروه است: یک گروه کسانی که به دلائل متعددی احساس کردند دوباره باید به سنت و سیره اسلام سنتی مراجعت کنند و دوم گروهی که ادامه جریان اهل حدیث هستند و امروز به عنوان وهابیت شناخته می شوند.

• ما سه نوع وهابیت داریم: 1) #وهابیت محمد بن عبدالوهاب که غیر خود را مشرک می داند و گرایش به جهاد دارد. 2) وهابیت عبدالعزیز که با توجه به نیازهای حکمرانی تطور کرده است و غیر را بدعت گذار می داند و تکفیر می کند، ولی با آنها جهاد نمی کند و تعامل دارد. 3) وهابیتی که در دهه 80 میلادی شروع شده است.

•  یکی از مهم ترین عوامل در پیشرفت ایدئولوژی وهابیت در منطقه نجد، مطابقت این ایدئولوژی با روحیه مردم نجد بود.

• پس از شروع حکومت سعودی، عبدالعزیز کسانی را که به ایدئولوژی وهابیت سنتی اعتقاد داشتند سرکوب کرد و نظام ایدئولوژیک جدیدی برای حکمرانی تاسیس کرد.

• پس از ورود تکنولوژی و مدرنیته به شبه جزیره، فرهنگ بدوی اعراب دچار یک شوک عظیم شد و جریان های سنتی وهابی شروع به انتقاد کردند. نتیجه این اعتقادات قیام جهیمان (1979) بود.

• پس از این نظام وهابیت متوجه شد که باید توجه بیشتری به مظاهر و ظواهر دینی داشته باشد.

• عربستان از فرصت جنگ شوروی و افغانستان استفاده کرد و عده ای از نیروهای تند روی خود را به آنجا سرازیر کرد تا در داخل کشور فرصتی برای معارضه نداشته باشند.

• در افغانستان دو گروه سلفی با هم سنتز کردند: طرفداران وهابیت سنتی عربستانی (مانند طرفداران جهیمان) و طرفداران مصری سید قطب. نتیجه این سنتز، بعدها تولد جریان القاعده بود، اشغال کویت ضربه نهایی برای تولد این جریان بود.

• بنا بر نگاه سید قطب، ما جامعه اسلامی و جامعه جاهلی داریم. جامعه اسلامی در جایی است که در آن همه قوانین اسلام به کلیت آن رعایت شود و جز این جامعه جاهلی است. مومنین وظیفه دارند با جامعه جاهلی مقابله کنند.