تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد

کلام امامیه همانند همه گروه‌های فکری از معبر شماری از مدرسه‌های فکری گذر کرده که برای شناخت تاریخ امامیه باید این مدرسه‌ها را بازخوانی کرد. شیعیان با بهره‌گیری از معارف اهل ‌‌بیت و در پرتو خردورزی، حرکت فکری و کلامی خود را از مدینه و بر محور اهل ‌‌بیت آغاز کردند و اصلی‌ترین باورهای شیعه در این مدرسه مطرح شد و کلام شیعه شکل گرفت.

با آغاز سده دوم، معارف اعتقادی در کوفه منتشر و در قالب نظریه‌های علمی تبیین شد. اصحاب امامیه در کوفه با دو رویکرد مختلف به تبیین معارف اعتقادی پرداختند و دو جریان مهم کلامی را پدید آوردند. یک جریان با رویکردی کلامی به‌دنبال تبیین عقلانی معارف اهل ‌‌بیت و دفاع از آن در مقابل جریان‌های فکری رقیب بود؛ اما جریان دیگر با رویکردی حدیثی در ‌‌پی فهم دقیق همان معارف و عرضه آن به جامعه مؤمنان بود.

جریان کلامی که رویکرد عقلانی و نظریه‌پردازانه داشت با افولی زود هنگام روبه‌رو شد. هم‌زمان جریان متن‌گرا که رویکردی حدیثی داشت، با انتقال به شهر قم، امتداد اندیشه کلامی امامیه را در مدرسه‌ای دیگر رقم زد. همزمان با غیبت صغرا و اندک زمانی پس از شکل‌گیری #مدرسه_قم با رویکردی حدیثی، در مرکز سیاسی جهان اسلام یعنی بغداد، جریان عقل‌گرا و نظریه‌پردازِ کلام امامیه با ‌‌‌تطوّراتی نسبت به مدرسه کوفه به آرامی بالندگی خود را باز یافت.

پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد این مدرسه با تلاش‌های متکلمانِ کمتر شناخته‌شده امامیه از جمله ابوسهل و ابومحمد نوبختی و همچنین ورود معتزلیان شیعه شده به عرصه کلام امامی، حدود یک قرن پیش از#شیخ_مفید فعالیت خود را به‌صورت مدرسه‌ای آغاز کرد. در ادامه با راهبری شیخ ‌‌مفید، #سید‌‌_مرتضی و #شیخ_طوسی به اوج بالندگی خود رسید.

کتاب تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد در تلاش برای برطرف ‌‌کردن بخشی از غبار تاریخ کلام امامیه با بررسی جریان‌ها، شخصیت‌ها، تراث و اندیشه‌های مدرسه کلامی امامیه در بغداد، به تحلیل و تبیین ‌‌‌تطوّرات کلام امامیه در فاصله آغاز غیبت صغرا تا برآمدن سلاجقه در محیط جغرافیایی بغداد پرداخته است.

نوشتار حاضر در سه فصل تدوین شده است:

• فصل اول: کلیات و مقدمات
• فصل دوم: سیر ‌‌‌تطوّر محتوای #کلام_امامیه در مدرسه کلامی بغداد
• فصل سوم: تحلیل و تبیین ‌‌‌تطوّر کلام امامیه در بغداد

کتاب تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد، تألیف حجت الاسلام دکتر سیدعلی حسینی زاده از سوی پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام، به زبان فارسی، در قطع رقعی، در 344 صفحه به نگارش درآمده است و در سال 1396با همکاری انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.