تمایز میان خالقیت و فاعلیت؛ نظریه ای ناتمام برای فرار از جبر و تفویض

در تاریخ تفکر بشری، مسئله فاعلیت انسان و تبیین ارتباط میان ارادة خدا و ارادة انسان، پاسخ های متعددی یافته و دیدگاه های مختلفی را پدید آورده است. در میان مذاهب اسلامی نیز کسانی با تأکید بر حاکمیت ارادة الهی و نفی فاعلیت انسان، به جبر گراییده و گروهی دیگر برای حفظ فاعلیت حقیقی انسان، به تفویض متمایل شدند. در میان جریان اصحاب حدیث، کسانی تلاش کرده اند راه حلی برای این مشکل تاریخی بیابند. « مفعول » و « فعل » با تمایز نهادن میان این نظریه  معتقد است، افعال بندگان اگرچه مخلوق و مفعول خداوند هستند، اما فعل او نیستند، بلکه حقیقتاً فعل انسان شمرده می شوند. به نظر می رسد، این تلاش با توجه به مبانی اصحاب حدیث در مسئلة فاعلیت، هم چنان گرفتار جبر است.