جامعه علمی‌ - اعتقادی امامیه در دوران نخستین، گروهی از محدثان را درون خود معرفی می‌کند که در ضمن نقل حدیث، به استنباط آموزه‌های اعتقادی و تنظیم آن در دستگاهی موجه دست می‌زدند. محمد بن یعقوب کلینی از مهم‌ترین محدثان شیعه در قرون متقدم است که با نگارش کتاب «الکافی» به تنظیم آموزه‌های اندیشه‌ای و رفتاری امامیه در دستگاهی منتظم و متناسب پرداخت. بررسی کتاب کافی، از جهت چگونگی تبویب و تقدیم و تأخیر ابواب آن و عناوین انتخابی آن‌ها نشان می‌دهد که کلینی، علاوه بر آن که محدّثی بزرگ است، متکلّمی چیره دست نیز هست و محتوا و روش و عناوینِ به کار گرفته شده توسّط وی، ناظر به مسائل کلامیِ رایج در روزگار اوست. از این رو خوانش اعتقادی و روشمند کتاب «الکافی» از مناسب‌ترین راه‌های شناخت منظومه اعتقادی امامیه مبتنی بر روایات ائمه معصومین علیهم السلام است و طریقی مطمئن برای تربیت اندیشه‌ای شیعه تراز صادقین علیهم السلام را فراهم می‌آورد. 

در این دوره تلاش می‌شود تا با توقف بر متن احادیث و از طریق تحلیل واژگان و با کمک داده‌های درون متنی و برون متنی به تصویری یکپارچه از کلیت متن دست یافته شود و مجموعه‌ای فشرده از اندیشه‌ی امامیه درباره‌ی مسئله‌ی عقل بر پایه کتاب الکافی ارائه گردد.